Zaburzenia łaknienia (inaczej zaburzenia odżywiania) mogą występować pod różnymi postaciami. Zawsze jednak cierpiące na nie osoby odżywiają się w nietypowy sposób, wykazując przy tym nieprawidłowy stosunek do jedzenia i ciała. Zaburzenia te nabierają szczególnego charakteru w wieku dojrzewania.

Czas przemian

Dorastanie jest czasem, w którym najczęściej ujawniają się zaburzenia związane z odżywianiem. Dlaczego tak się dzieje? Jako okres specyficznych przemian, których zwieńczeniem ma być w przyszłości ukształtowanie dorosłego człowieka, dojrzewanie stawia przed nastolatkami niemałe wymagania (zadania rozwojowe).

Jednocześnie pojawiają się związane z nimi problemy, jak np.: poczucie utraty kontroli nad własnym ciałem, normy kulturowe związane z wyglądem („jak sprostać wzorom piękna lansowanym w mediach?”), konflikty dotyczące roli płciowej, trudności w osiąganiu autonomii czy stres na polu relacji społecznych.

Mówiąc najprościej, nastolatkom nie jest łatwo, a przytłaczające ich problemy często właśnie w okresie dojrzewania wybuchają ze zdwojoną siłą. Natomiast sfera jedzenia może wydawać się obszarem, który pozwala nastolatkowi na kontrolowanie swojego ciała oraz swojego otoczenia, np. rodziny.

Co sprzyja zaburzeniom odżywiania?

Ważnym czynnikiem ryzyka zaburzeń łaknienia jest nieadekwatne spostrzeganie własnego ciała. Oznacza to, że dana osoba postrzega swoje ciało jako otyłe i mniej atrakcyjne, co nie jest zgodne z rzeczywistością (obiektywni obserwatorzy nie podzielają jej zdania). Dotyczy to przede wszystkim dziewcząt i wiąże się z przeżywaniem przez nie lęku i innych negatywnych emocji.

Zaburzeniom łaknienia sprzyjają różne problemy, wśród których można wymienić nieprawidłowości w odczuwaniu i wyrażaniu emocji, nieadekwatne ocenianie zdarzeń czy nieudane relacje społeczne.

Trudności w przechodzeniu okresu dojrzewania zawsze powinny zwracać uwagę rodziców. Kiedy pomoc przychodzi w porę, można zapobiec niekorzystnemu rozwojowi wypadków. Nastolatki najczęściej wysyłają jasne sygnały, że „coś jest nie w porządku”. Nie bagatelizujmy ich.

Przegląd wybranych zaburzeń łaknienia

Anorexia nervosa

Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) jest najbardziej znanym zaburzeniem łaknienia. Osoby chore na anoreksję odmawiają przyjmowania pokarmu w ilości niezbędnej do utrzymania prawidłowej masy ciała dla danego wieku i wzrostu. Odczuwają intensywny lęk przed przybraniem na wadze, choć w rzeczywistości ich problemem jest niedowaga. Ich spostrzeganie i doświadczanie własnej wagi i kształtu ciała jest zaburzone. U kobiet dochodzi do zatrzymania cykli menstruacyjnych.

Wyróżniamy dwa typy anoreksji. W jednym z nich (typ żarłoczno-wydalający) dochodzi do regularnych epizodów niekontrolowanego objadania się lub zachowań wydalających (np. wywoływanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających). Natomiast w tzw. typie ograniczającym nie dochodzi do takich regularnych epizodów.

Bulimia nervosa

Bulimia charakteryzuje się występowaniem powtarzających się epizodów gwałtownego objadania się, którym towarzyszy poczucie braku kontroli nad jedzeniem. Oprócz tego osoby chore stosują tzw. zachowania kompensacyjne, które mają zapobiegać przyrostowi wagi ciała (np. prowokowanie wymiotów, poszczenie, ćwiczenia fizyczne o dużej intensywności). Samoocena osób z bulimią ściśle wiąże się z kształtem i masą ich ciała.

Dwa wyodrębnione typy bulimii to: typ przeczyszczający, w którym dochodzi do regularnego prowokowania wymiotów lub używania środków przeczyszczających itd. oraz typ nieprzeczyszczający, w którym nie ma regularnego stosowania takich zachowań (występują natomiast intensywne ćwiczenia fizyczne lub poszczenie).

Jedzenie kompulsywne

Jest to zaburzenie, w którym dochodzi do utraty kontroli nad ilością spożywanego pokarmu oraz możliwością zaprzestania jedzenia. Osoba z tym zaburzeniem je bardzo szybko, dużo (choć fizycznie nie odczuwa głodu), a nawet objada się aż do wystąpienia objawów gastrycznych.

Epizody objadania się odbywają się najczęściej w samotności i są planowane oraz przygotowywane. Prowadzą do uczucia niezadowolenia z siebie (też depresji, poczucia winy) po jedzeniu. Bardzo rzadko stosowane są zabiegi mające na celu redukcję wagi (ćwiczenia fizyczne, przeczyszczanie). Pojawia się skłonność do nadwagi i otyłości.

Orthorexia nervosa

Ortoreksja polega na przedkładaniu jakości potraw nad przyjemność jedzenia i na obsesyjnym zabieganiu o to, by jadać właściwe produkty (zdrowe, ekologiczne, typu fit). Spożywanie posiłków jest starannie planowane pod kątem doboru potraw, organizacja dnia odbywa się w oparciu o nawyki żywieniowe. Produkty mogą być samodzielnie wytwarzane (pieczenie, uprawa itd.), a posiłki są konsumowane w samotności, po czym analizowane w kategoriach wartości zdrowotnej.

W przypadku złamania zasad zdrowego odżywiania pojawiają się obawy, wyrzuty sumienia i lęk przed przytyciem, co jeszcze wzmaga stosowanie żywieniowego reżimu. Kontakty towarzyskie mogą być ograniczane ze względu na unikanie ludzi, którzy źle i niezdrowo się odżywiają. Osoby z ortoreksją odczuwają wobec takich ludzi wyższość.

Anarchia jedzeniowa

Cechuje ją spożywanie małych porcji jedzenia w nieregularnych odstępach czasu. Występuje całkowita lub częściowa rezygnacja z jedzenia wspólnie z innymi, a produkty gotowane zastępowane są produktami, które nie wymagają przygotowania. Jedzenie często odbywa się w pośpiechu, palcami, w różnych miejscach. Charakterystyczne jest ciągłe podjadanie, chrupanie, wybieranie produktów typu fast food.

Bigorexia

Bigoreksja to obsesyjne skupianie się na wyglądzie zewnętrznym i muskulaturze ciała. Osoby z tym zaburzeniem spędzają wiele godzin na męczących ćwiczeniach fizycznych, stosują też odżywki proteinowe. Żywią przekonanie, że ich ciało jest wciąż wątłe, nieumięśnione, za chude. Towarzyszy im poczucie nieadekwatności fizycznej, choć w rzeczywistości posiadają wyrazistą muskulaturę.

 

Zapraszam do zapisu do mojego newslettera! Jeśli zechcesz dołączyć do tej listy, będziesz otrzymywać wiadomości o nowościach na stronie.

 

Literatura:
Brzezińska A.I., Appelt K., Ziółkowska B. (2018). Psychologia rozwoju człowieka. W: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia akademicka. Podręcznik, tom 2 (256-258). Gdańsk: GWP.